Kenmerken van activiteiten

Terug naar achtergronden  

Kenmerken van activiteiten

Uitgangspunt van sol is dat spel en onderzoek in het verlengde liggen van elkaar. Op dat punt is baanbrekend werk verricht door van Oers die aan de basis staat van het theoretische gedachtegoed achter ontwikkelingsgericht onderwijs. Bij die vorm van onderwijs fungeert spel als richtinggevende activiteit voor jongere kinderen en onderzoek als richtinggevende activiteit voor oudere kinderen1. Spel en onderzoek voldoen daarbij aan een drietal gemeenschappelijke kenmerken2. Sol heeft aansluiting gezocht bij het werk van van Oers. Dat heeft geresulteerd in vier kenmerken voor activiteiten met een sol-karakter:

  • Er is sprake van openheid in gebondenheid.
  • De activiteiten zijn probleemgericht.
  • Er is sprake van betrokkenheid die van binnenuit komt.
  • De activiteiten gaan gepaard met emotie.

Openheid in gebondenheid
Dit kenmerk wijst aan de ene kant op speelruimte voor initiatief, voor planning, voor tempo, voor aanpak, voor verantwoordelijkheid nemen en voor zelfbeoordeling. Het wijst ook op keuzemogelijkheden wat betreft inhoud, samenwerking en afronding. Aan de andere kant bakenen afspraken en (spel)regels de speelruimte af.

Het kermisprobleem van oom tom

Tijdens de maandagochtendkring wil juf graag ook iets vertellen. De kinderen hangen meteen aan haar lippen. “Gisteren kreeg ik opeens bezoek”, zegt juf, “Van mijn oom, oom tom. Die is kermisdirecteur. Weten jullie wat dat is, een kermisdirecteur?” Natuurlijk weten veel kinderen dat!
Nadat ze zijn uitgeraasd, vertelt juf verder: “Oom tom heeft een probleem. Er komen steeds minder mensen naar zijn kermis. En hij snapt niet hoe dat komt. Hij vroeg of jullie en ik hem willen helpen. Zullen we dat doen?”. Natuurlijk willen de kinderen dat!

Afbeelding 1


Probleemgerichte activiteiten
3
Schotel de leerlingen een uitdagend probleem voor en betrokkenheid is gegarandeerd. Het kan daarbij gaan om een omvangrijke activiteit zoals bij het probleem van oom tom (zie afbeelding 1) dat het startpunt vormt van een verhalend ontwerp4 in groep 3. Maar het kan ook gaan om een beperkte activiteit, zoals naar aanleiding van de vraag: ‘Groeien nagels even hard als haren?’.
Echte problemen worden gekenmerkt door een behoorlijke mate van openheid, leiden tot interactie en vertonen binding met een bepaalde (thematische) context. De mate van openheid is ongetwijfeld het belangrijkste kenmerk van probleemsituaties. Is er slechts sprake van één mogelijke aanpak, zijn er meerdere oplossingenmethoden mogelijk of staat het leerlingen en studenten vrij om het probleem aan te pakken op geheel eigen wijze? En is er slechts één bepaalde uitkomst of opbrengst mogelijk of is ook daarbij sprake van speelruimte?
Probleemsituaties kunnen natuurlijk lukraak te lijf worden gegaan. Maar bij het echte probleemoplossen komt meer kijken. Dan is nieuwsgierigheid, speelsheid, creativiteit, doorzettingsvermogen en een doordachte aanpak nodig, oftewel een onderzoekende houding.

Betrokkenheid van binnenuit
Spel en onderzoek zijn kinderen op het lijf geschreven. Dat geldt hopelijk ook voor veel studenten en leraren. Wekt de probleemsituatie daarnaast nog extra betrokkenheid op, zoals bij het probleem van oom tom, dan is er duidelijk sprake van betrokkenheid van binnenuit (intrinsieke motivatie). Je gaat er tegenaan, alleen of met elkaar. Niet omdat het moet maar omdat het leuk is en zinvol en misschien wel spannend.

Activiteiten met emotie
Bij spel en onderzoek leiden betrokkenheid en daarnaast de dynamiek en openheid van de activiteiten tot emoties. Bij spel kan het meezitten of tegenzitten, de kansen kunnen plotseling keren en de spanning stijgt. Ook verwondering en nieuwsgierigheid, die aan de basis liggen van onderzoek, dragen bij aan een emotionele beleving van de onderzoeksactiviteit. En ook daarbij stuit je op verrassingen en zit het soms mee of tegen.


1 Zie Janssen-Vos, Frea (2008). Basisontwikkeling voor peuters en de onderbouw. Assen: van Gorcum (par. 2.6.1).
2 Oers, B. van (2005). Carnaval in de kennisfabriek. Amsterdam: Vrije Universiteit, oratie (blz. 13-16 ).
  Deze publicatie is te downloaden via de website van Bert van Oers.
3 Zie ook Probleemgericht onderwijs.
4 Zie www.verhalendontwerpen.nl.